Winorośle Dolnoślonzoka - część 2

[Dolnoslonzok]

Zakończenie
Ziemia Brzeska przez stulecia przynależała do regionów o winiarskiej tradycji. Przez 500-600 lat winnice i ogrody winne stanowiły element krajobrazu Brzegu i okolic. Podobnie jak w sąsiednich Czechach i wschodnich Niemczech, tak i u nas nad Odrą winiarstwo przechodziło trudne chwile. Wojny husyckie, wojna trzydziestoletnia i wojny śląskie doprowadzały do zniszczeń i strat ludności. Mimo to, uprawa winorośli trwała i jeszcze w końcu XVIII w. mamy znaczące informacje o brzeskich winnicach. Zmiany nastąpiły z wiekiem XIX. Widać to również w krajach sąsiednich, gdzie w północnych Czechach, Brandenburgii czy w Saksonii zaczął zmieniać się profil rolnictwa, chłopi odchodzili ze wsi do miast, do rozwijającego się przemysłu. Rozwój kolei sprzyjał temu zjawisku, a dodatkowo dzięki niej pojawiła się tania możliwość importu win z krajów południowych. Zmiany społeczne na śląskiej wsi, rozwój sadownictwa, gorzelni i browarnictwa doprowadził do upadku winiarstwa, a pojawienie się chorób winorośli i szkodników (filoksera) stało się decydującym czynnikiem jego zaniku w wieku XIX. Z czterech okręgów winiarskich, sklasyfikowanych na Śląsku przez administrację pruską na przełomie wieku XVIII i XIX, trzy zanikły w wieku XIX : II.-milicko-trzebnicki, III.-lubińsko-średzki i IV.-brzeski (z czterech powiatów naszego okręgu, tj. Brzeg, Oława, Niemodlin i Opole ostatnie wzmianki mówią o winiarzach ze Strzelec Opolskich ok roku 1860). Jedynie I. okręg zielonogórski zachował ciągłość uprawy winorośli od czasów średniowiecza.
Zmiany w areale upraw winorośli przedstawia opracowanie Fritza Wichmanna dotyczące ilości winnic w Niemczech w ostatnim ćwierćwieczu wieku XIX (1878-1900)- ?Der Kampf um die Weinverbes-serung im Deutschen Reiche : ein Beitrag zur Wirtschaftsgeschichte der Gegenwart : nebst einer Produktionsstatistik des Deutschen Weinbaues?, Jena 1902. Szczególnie interesujące jest to, co dotyczy danych prowincji i rejencji. W przypadku Śląska mamy podział na rejencję legnicką, wrocławską (należał tu Brzeg wraz z Lewinem Brzeskim) oraz opolską. Spośród nich najlepiej oczywiście prezentuje się rejencja legnicka, do której należała Zielona Góra i okolice. W przypadku rejencji wrocławskiej i opolskiej mamy duży areał winnic opuszczonych (nie dających dochodu- "Nicht im Ertrage stehend", jak ujęto to w tabeli). W naszej rejencji wrocławskiej jest to łącznie ok. 13 ha, w sąsiedniej opolskiej blisko 49 ha. Dla porównania identycznie rzecz się ma w Brandenburgii (w tabeli Magdeburg i Poczdam) oraz w przypadku Zwickau i Budziszyna w Saksonii. W obydwu śląskich rejencjach okres ten zbiega się ze wspomnianym wyżej wzrostem zatrudnienia w przemyśle i usługach, rozwojem przemysłu i kolei, która od 1842 połączyła Berlin z Wrocławiem i Opolem, co razem skutkowało spadkiem zatrudnienia w rolnictwie. Rejencja legnicka natomiast została rejonem, gdzie nie odnotowano takiego poziomu odpływu siły roboczej z gospodarki rolnej. Opisuje to dokładnie pracownik naukowy Uniwersytetu Wrocławskiego S. Michalkiewicz w swojej pracy "Wpływ industrializacji na strukturę społeczno-zawodową ludności na Śląsku w drugiej połowie XIX w.", Sobótka 1975. Zawarte w niej informacje tłumaczą zmiany, które doprowadziły do zaniku, czy wręcz upadku winiarstwa nad Odrą, a co było procesem obserwowanym również w Saksonii, Brandenburgii i w północnych oraz środkowych Czechach.
Ziemia Brzeska, pozostająca w sferze wpływów, orbicie oddziaływań niemiecko-czeskich, które rozpowszechniły i ugruntowały na jej terenach rozwój winiarstwa, nie musi szukać własnej drogi. Nierozerwalnie związana od średniowiecza z winiarstwem Czech i Niemiec właśnie z tych kierunków musi czerpać swoje wzorce i odnosić się do swych tradycji żywych jeszcze 200 lat temu. Reprezentatywnym dla nas ośrodkiem jest rejon Zielonej Góry, który posiadając nieprzerwaną, liczącą blisko osiemset lat praktykę winiarską (wspomniany dawny I. okręg winiarski) i doświadczenie tamtejszych winiarzy, powinien emanować na resztę nadodrzańskich ziem. Optymistyczne jest to, że od ok. 20 lat, między Odrą a Sudetami, obserwujemy renesans winiarstwa, które przywraca pamięć o winiarskiej tradycji regionu ściśle związanego z winiarstwem Europy Środkowej. Jak przez wieki, te same procesy dzieją się w krajach sąsiednich, Brandenburgia, Saksonia i północne Czechy odradzają swoje tradycje winiarskie. Łagodny klimat nadodrzańskiej Ziemi Brzeskiej, korzystne ukształtowanie wzniesień Wału Łosiowskiego i pofalowane tereny tuż na południe od Brzegu, historyczne oraz przyrodnicze atrakcje, dogodne położenie dla turystyki mogą zachęcać i sprzyjać powrotowi winiarstwa na szerszą skalę.

[Dolnoslonzok]

W sobotę Chasselas Schoenedel 2020 został zebrany. Kontrolne owocowanie po jednym, czasami dwa grona na krzewie dało nieco ponad 15 kg owoców ze 100 krzewów. W soku z kilku gron 18,5 Brix cukru, w moszczu 18 Brix (odmiana zbiera do 20 Brix, jednak Francuzi i Szwajcarzy zbierają w okolicach 17 Brix dla lepszej kwasowości). Kilka jagód z szara pleśnią ze słodkim smakiem. Może za rok zrobię słodkie Chasselas? ;) Ręczne szypułkowanie, usuwanie nadjedzonych przez osy gron, maceracja miazgi dla uzyskania aromatów. Wyciskanie na prasie ręcznej dało ok 8 l. soku. Wino się już robi. Wrzesień i październik wielce korzystny, ale takie parametry to Chasselas ma w mojej lokalizacji zazwyczaj na początku września.

[Dolnoslonzok]

Wczoraj +24, dzisiaj ma być +25 st. C, a Riesling pięknie nabiera kolorów i jest coraz bardziej słodki. O tym jak jest, a jak mogło być napiszę na podsumowanie sezonu. Na gliniastej madzie rzecznej w uprawie historycznej jest już latem cień od godz. 16. Wiosną dosadzam 100 szt. Rieslinga, ale już na piachu, gdzie jest słonecznie cały dzień. A tymczasem, zacząłem wczoraj przerabiać poplon w uprawie, czyli gorczycę, którą przekopuję glebogryzarką. Gorczyca odstrasza owady, szkodniki korzeni, odkaża glebę z patogenów i wirusów oraz stanowi doskonały nawóz zielony.

[Dolnoslonzok]

Przymrozek z niedzieli na poniedziałek (-2 st. C) zważył już wszystkie liście na winoroślach. Odkryłem zapomniane grona Chasselas Schoenedel, którego zebrałem 4 października. Te przeoczone grona miały wspaniale słodkie owoce z parametrem cukru 21 Brix (odmiana zbiera do 20 Brix cukru). Miód w ustach. Zdjęcie z września:

[Dolnoslonzok]

W Saksonii, od Lipska po Drezno (zaliczmy tu również Brandenburgię, bo tamtejszych winiarzy włącza się do saksońskiego okręgu winiarskiego), jest coraz więcej biowinzerów, czyli ekologicznych winiarzy. Jednym z nich jest p. Hartmut Rühlmann. Ten ekorolnik prowadzi na 0,4 ha swoją uprawę winorośli wg starej formy vertikel (vertiko), a ponadto wyrabia wino z winorośli Gutedel, czyli Chasselas.

zmoderowane.linki do niemieckich stron usuniete/K

[Dolnoslonzok]

Chasselas Schoenedel 2020 wytłoczone 3 października zlałem wczoraj po raz pierwszy znad osadu. W smaku czuć dobrą kwasowość, nie jest płytkie, jednak nadal wyczuwane są drożdże, a wino po zlaniu jeszcze lekko pracuje. Musi się wyklarować.



11 listopada to dzień patrona winiarzy - św. Marcina. Na naszej Ziemi Brzeskiej od XIII/XIV w. winiarze żyli niegdyś rytmem pracy wyznaczonym choćby przez święta kończące winiarski rok, czyli od wrześniowego winobrania na Michała do Marcina. Jak przystało zatem na region o tradycjach winiarskich sięgających średniowiecza, a żywych jeszcze do początku XIX w. jako IV. okręg winiarski na Śląsku (powiaty-Brzeg, Oława, Niemodlin, Opole), czas na odtwarzanie również tradycji dawnych świąt winiarskich.
Wszystkim winiarzom życzę zatem udanego sezonu 2022 i zdrowia przede wszystkim!
Na zdjęciu toast świętomarciński sprzed 3 lat moim Pinot Blanc na tle krzewów Merlot.
Mapa regionów winiarskich na Śląsku z przełomu XVIII i XIX w. oraz dawny IV., brzeski region winiarski z oznaczeniem winnic wzmiankowanych w dokumentach od XIV do przełomu XVIII i XIX w.

[Dolnoslonzok]

Podsumowanie sezonu 2021
Po tegorocznej zimie z minimalną temperaturą -16 st. C w nocy 18 stycznia (normalne temperatury zimowe), co nie wyrządziło szkód w uprawie, sezon rozpoczął się 27 lutego, gdy pojawiły się szlachetne łzy, czyli nastąpił płacz łozy u winorośli. Wegetacja była nieco opóźniona (lekko ponad 2 tygodnie- mirabelki kończyły kwitnienie dopiero 24 kwietni) przez kwietniowe chłody (choć i tak od 9 kwietnia winorośl zaczęła wchodzić w fazę wełnistego, a wkrótce różowego pąka). Nad Odrą na majówkę od 2011 r. mamy pierwsze zielone na winoroślach (nie mówię o szalonych latach 2018-2020, gdy były już latorośle). Kwiecień, choć bez mrozów, a z typowymi przymrozkami, jednak bez wysokich temperatur w ciągu dnia, był najchłodniejszy od 1997 r., a niektóre portale meteo piszą, że nawet od 35 lat. Historyczny dzień wypadł 28 kwietnia, ponieważ nie pamiętam, aby dopiero o tej porze zakwitły wiśnie i stare odmiany czereśni Późnej Schneidera (spóźnione o blisko trzy tygodnie). Natomiast agrest, który wystartował w lutym, zawiązał już wtedy owoce. Mimo to, 28 kwietnia pojawiło się zielone w pąkach winorośli. Maj był chłodny i z częstymi deszczami. Kwitnienie winorośli rozpoczęło się natomiast 8 czerwca u Pinot Blanc (Riesling- 18 czerwca). Lato było gorące z cotygodniowymi nawałnicami idącymi znad Czech i Niemiec. Utrudniło to wielce prowadzenie biouprawy, a tym bardziej, że popełniłem błąd. Zrezygnowałem ze sprawdzonej w 2020 r. wersji oprysków, wprowadzając inne, naprzemienne środki ekologiczne, zakłócając tym samym cykl oprysków. W efekcie, patogeny poturbowały uprawę niemiłosiernie już w sierpniu. Mimo zatem bardzo korzystnego dla winorośli września i października, parametry podczas zbiorów były słabe (jedynie Chasselas Schoenedel osiągnął należyte wyniki). Wniosek- należy trzymać się planu ochrony biologicznej winorośli z 2020 r.

[garom]

W takim razie Michale jakie środki ekologiczne zawiodły Cię w tym roku...?

[Dolnoslonzok]

Romanie, nie zawiodły mnie środki ochrony, a zaburzenie przeze mnie cyklu oprysków. Już to przedstawiam. Po konsultacjach i warsztatach na terenie mojego weingarten w roku 2019, dr Mazurek pozostawił mi wiele materiałów i informacji. W roku 2020 opracowałem strategię, a raczej wdrożyłem taką, jaką mają w Austrii czy Niemczech, a nawet w odleglejszej Francji w biouprawach. Dlatego podstawą moich oprysków w roku 2020 był Armicarb, siarka i miedź. Rok z powodu przekroczenia trzykrotnie normy opadów od czerwca do października był straszny dla biouprawy. Dzięki jednak ścisłemu trzymaniu się strategii grona i liście Rieslinga dotrwały w zdrowiu do końca października (pisałem już o tamtym sezonie, zatem do rzeczy). W tym roku podobnie od maja zacząłem stosować Armicarb/siarkę/betachikol (w zamian szkodliwej miedzi). Niestety wskutek tego, że zakłóciłem w czerwcu i lipcu cykl stosowania co 10-14 dni ww. oprysku (wprowadziłem do ochrony algi,więcej lecytyny i budowałem odporność czosnkiem), wydłużając okresy między Armicarbem. Spowodowało to brak nakładania się na siebie okresu działania tego środka. No i miałem atak mączniaka rzekomego. Utrzymałem uprawę na piachu w dobrej kondycji, jednak na glinie była totalna katastrofa. Szkoda, bo jak pisałem, wrzesień i październik były wspaniałe dla winorośli, jednak moje z porażonymi od lipca liśćmi nie miały już jak zbytnio korzystać ze słońca. Nauka i wniosek na nowy sezon. Jak w piosence Andrzeja Waligórskiego o starszym sierżancie armii austriackiej za Kajzera Josefa: "(...)Słuchaj synu, najważniejsza rzecz to trzymać się regulaminu".

[Dolnoslonzok]

Koniec roku, zatem czas na finalizowanie zamówień na sezon 2022. Podobnie jak w ubiegłym roku, zamówiłem sadzonki bezpośrednio w niemieckiej szkółce zmoderowano/jagusia111. Właśnie opłaciłem fakturę , a rośliny przyjadą w połowie kwietnia. W nowym sezonie dosadzam w uprawie przerobowej na piachu Rieslinga. 100 szt. klonu Gm 358 na podkładce 5BB. Klon ten pochodzi od starych krzewów znad Renu, wybranych z najstarszych winnic.
W swojej uprawie historycznej na glinie mam 13 krzewów Króla Europy środkowej z lat 2010-2014. Planuję dosadzić tam wiosną sadzonki własnokorzeniowe. Niestety, miejsce ma to swoje mankamenty, czyli w okresie letnim i jesiennym jest zacienione już od godz. 15-16 i mało przewiewne, a grona są mocno zbite. Mimo to udało mi się zrobić dwa nastawy (wina wytwarzam dopiero od 2017 r.), które zachowały w smaku typowe cechy Rieslinga. Trzeba tylko dograć pewne niuanse.
Natomiast w uprawie przerobowej na piachu mam dla niego najlepsze miejsce w mojej uprawie tuż obok rosnących 100 szt. Pinot Blanc 2021. Jest tu słonecznie od rana do późnego wieczora i przewiewnie. Wybrany klon charakteryzuje się luźnymi gronami, co ułatwi dotarcie z opryskiem do ich środka.
Riesling (krzewy rocznik 2010-2014)








Nieco przypomnienia o Rieslingu:
Riesling- władca winnic
Król win Europy Środkowej, czyli Riesling. Pierwsza wzmianka o tej starej odmianie pojawia się w Niemczech 13 marca 1435 r. w dokumencie transakcji zakupu 6 sadzonek winorośli o nazwie „Riesling”. Do dzisiaj popularna i znana odmiana w Niemczech, Alzacji, Czechach oraz Austrii, jak i w całym świecie winiarskim nie traci nic ze swojej klasy. Więcej, Riesling zyskuje kolejne miejsca i tereny, ale i powraca tam, gdzie niegdyś już był.
Od Szczecina przez Gorzów Wielkopolski, Zieloną Górę po Opole i Górę św. Anny, Riesling stanowi od 20 blisko lat największy areał tej odmiany w Polsce. Będąc podstawą wielu winnic komercyjnych, szczególnie między Odrą a Sudetami, znajduje tu dogodne dla siebie warunki glebowe i klimatyczne. Przekłada się to na jakość wina honorowanego medalami nadawanymi winnicom nadodrzańskim i podsudeckim podczas konkursów winiarskich. Riesling jest silnie związany ze śląską ziemią. Pierwsza, pisana wzmianka o Rieslingu na Śląsku pochodzi z końca XV w. i jest młodsza zaledwie o 43 lata od poświadczenia go we wspomnianym, niemieckim dokumencie. W opracowaniu "Winnice na Przedgórzu Sudeckim. W sprawie uprawy winorośli na średniowiecznym Śląsku." (D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz, Wrocław 2017) stwierdzono, na podstawie zachowanego do dziś w archiwum w Brnie listu, że jeden ze świdnickich winiarzy pisze w roku 1478 do winiarza z Moraw o przesłanie mu 100-200 sadzonek "reyseln", co ma oznaczać właśnie Rieslinga.
Warto zatem, aby wspierać i zachęcać nie tylko dużych, ale i mniejszych winiarzy do uprawy tej wymagającej, ale jakże szlachetnej winorośli.
Tym bardziej, że w świetle dowodów śląskiej historii Riesling jawi się nam jako odmiana regionalna.
Pan zmoderowano/jagiusia111 jest głównym dostawcą dla znanej polskiej firmy, jednak wielu winiarzy dużych i małych z zachodniej Polski zamawia bezpośrednio u zmoderowano/jagusia111. Skraca to mocno okres dostawy, ponieważ wcześniej sadzonki szły z Niemiec do Radomia, a z Radomia dopiero na zachód-tydzień w podróży. Teraz to ledwie dwa dni.

[Wroniarz]

Zachęcanie do uprawy Rieslinga nie ma sensu. Zdąży on dojrzeć tylko w w dobrych lokalizacjach w województwach lubuskim i dolnośląskim.

Zamiast Rieslinga polecam odmiany wcześniejsze np. Solaris i Hibernal, których sadzonki ostatnio przecenione w Dom i ... można nabyć jeszcze przez 3 dni po 3zł.

[Dolnoslonzok]

To już proponuję bardziej "Johanna", czyli Johannitera. Wiele winnic ma go u nas nad Odrą i bliżej Sudetów. Sam mam 50 sztuk z tego roku i będzie on zapewne dosadzany przeze mnie.
Nie wiem skąd ta teza o Rieslingu od Kolegi z dalekiego Mazowsza. Klimat woj. opolskiego (Dolnośląska Dzielnica Klimatyczna Południowa, z Opolem, i Dolnośląska Dzielnica Klimatyczna Środkowa- powiat Brzeg) mają identyczny klimat jak sąsiednie woj. dolnośląskie (Dolnośląska Dzielnica Klimatyczna Środkowa i Zachodnia) oraz woj. lubuskie. Jeżeli spojrzeć na temperatury dla października (ważne z punktu widzenia uprawy Rieslinga), to wzdłuż Odry od 68 lat jest to średnio 9,0 st.C lub lekko ponad- Opole 9,3, a Wrocław i Zielona Góra 9,2. Centrum- Łódź to 8,5, wschód kraju natomiast to 8,5 Warszawa, a Sandomierz i Rzeszów 8,6. Dane te przy okresie wegetacyjnym Nadodrza 230 dni i więcej oraz SAT na poziomie ponad 2700 pozwalają na optymistyczne podejście do uprawy winorośli, w tym i Rieslinga co również sugeruje wzrost podanych wyżej wartości w świetle zmian klimatycznych i przy wynikach badań naukowych potwierdzających tendencje wzrostowe, które widzimy szczególnie od 2010 r. Nadodrze ze swoim klimatem jak w sąsiedniej Saksonii i Brandenburgii wpisuje się we wspólne tradycje kultury wina.
Riesling dojrzewa w woj.opolskim również, zapewniam- Paczków (Winnica Hople- medalowe Rieslingi), Opole (Winnica Opole- również dostają dobre noty i sprzedają), Winnica Ćwielong-Olszewski w okolicach Góry św. Anny (każdego roku wypuszczane są na sprzedaż kolejne roczniki), czy nawet winnica przy Pałacu Łucja w Zakrzowie koło Góry św. Anny, gdzie Rieslingi podaje się do obiadu. Riesling spod Szczecina z Winnicy Turnau tez mocno notowany. Ba, nawet Riesling z mojej historycznie dolnośląskiej Ziemi Brzeskiej, od Mateusza z Winnicy Jania z Krzyżowic, który dopiero co zarejestrował swoje 2 ha i sprzedaje wina od tego roku, też ładnie smakuje, choć na płaskim terenie całkowicie. Moje dane przedstawię w osobnym wpisie.
Ciepły pas podgórski przed Sudetami, między Paczkowem a Prudnikiem, gdzie są niebywale korzystne tereny, to jak dotąd jedynie Riesling we wspomnianym Paczkowie (5 ha) i powstała 2 lata temu Winnica Charbielin, między Głuchołazami a Prudnikiem (30 ha). Nie podają jeszcze odmian, dlatego jestem ich niezwykle ciekaw. Na południe 0d Opola są wyniosłe skarby nad Odrą o podłożu wapiennym (w okolicach Krapkowic), gdzie powstają właśnie kolejne winnice. Ciekawe.
Pas Nadodrza od Opola po Szczecin to stare tereny winiarskie (Przypomnę, że na przełomie XVIII i XIX w. Brzeg, Oława, Niemodlin i Opole stanowiły IV. , tzw. brzeski okręg winiarski, gdzie I. były tereny zielonogórskie, a o czym możesz poczytać w moim opracowaniu na poprzedniej stronie) o wspólnych tradycjach winiarskich (patrz- mapy poniżej).
Czy zachęcam do uprawy Rieslinga? Tak, w pasie między Odrą a Sudetami. Opisuję tu swoje doświadczenia mojej dolnośląskiej Ziemi Brzeskiej i tradycje oraz współczesność winiarską całego Nadodrza, od Opola po Szczecin, bo to tereny mi bliskie o wspólnych 700-800 letnich tradycjach. Winiarstwo od Wrocławia po Opole (wrocławsko-opolski obszar ciepła, III. i IV. okręgi winiarskie na Śląsku), podobnie jak w Brandenburgii i w rejonach wokół Lipska i północno-wschodniej Saksonii, dopiero zaczyna swój renesans (po 150 ponad latach przerwy, powoli od 2005r., ale wielohektarowo i z coraz większym rozpędem), zatem wierzę, że Riesling znajdzie się tu na piedestale, a medale dla niego już pozwalają tak sądzić.

P.S.
Wkrótce dokonam korekty mapy, ponieważ natrafiłem wczoraj na mapę Opola z 1817 r. (poprawiona w roku zdaje się 1823) i widać na niej winnicę na terenie na południe od zamku piastowskiego na wyspie miedzy Młynówką a Odrą. Jest to zatem czwarta winnica na terenie dzisiejszego Opola, która muszę dodać do opisu.

[Dolnoslonzok]

Wczoraj po południu użyłem kupionego w tygodniu sprzętu, czyli gracy. Motyka, haczka typowo winiarska, jaką widać na ilustracjach francuskich z XIX w. Kopczykowałem nią w uprawie przerobowej 50 Johanniterów z tego roku i 10 Chasselas/Schoenedel 2020. Bardzo miło pracuje się takim sprzętem. Szybko i efektywnie. U tych 60 krzewów obsypałem nasady pni i miejsce krzewień w ledwie 30 min, kończąc około godz. 16.00, tuż po zachodzie Słońca. Dzisiaj zacznę od tegorocznych 100 szt. Pinot Blanc, a Chasselas/Schoenedel zostawię na jutro. W uprawie historycznej na glinie kopczykować będę po świętach. Tam są starsze, jedenastoletnie krzewy.

Ha! Ktoś powie: Dlaczego mam uprawiać winorośl, by tracić czas i siły na jej kopczykowanie każdego roku? Kopczykowanie miejsc krzewienia u młodych sadzonek i krzewów oraz nasady pni u starych krzewów, kiedy chroni się tak ich korzenie jest starą praktyką winiarską wyniesioną z krajów niemieckojęzycznych. Nad Renem jeszcze 30 lat temu zimy z temperaturami do -20 st. C nie były rzadkością, a w latach 50. zdarzały się, rzadko bo rzadko, ale nawet i takie z -30 st. C. Dlatego na przykład forma głowy (kopferziehung) stosowana niegdyś we Frankonii i Wirtembergii, a obecna jeszcze w latach 50. XX w. w niektórych tamtejszych winnicach, pozwalała na obsypanie ziemią miejsca krzewienia (na wys. ca. 15 cm) i zabezpieczenie tym samy krzewu przed mrozem (korzenie winorośli wymarzają przy temperaturze gruntu -7 st C).
Poniżej jeden z moich kultywarów Ziemi Brzeskiej prowadzony w tradycyjna formę frankońsko-wirtemberską, czyli głowy na trzy ramiona.

U nas, nad Odrą, zimy rzędu -20 st. C zdarzają się jeszcze (ostatnia w lutym 2011 lub lutym 2012 r.), a te powyżej -25 st. C to już ewenement (Na szczęście do dzisiaj nie zostały pobite rekordy zimna -28 st. dla Opola w 1985 r. i -30 st. dla Wrocławia w 1987 r.- wg danych IMGW z ostatnich 68 lat był to jedyny taki przypadek tak niskich temperatur). Jasną sprawą jest, że w winnicach obsypuje się jedynie nasady pni zarówno w Polsce , Czechach, jak i w Niemczech, co chroni i miejsce szczepienia i korzenie. Tak właśnie czynię w swojej uprawie historycznej na glinie, gdzie pnie mają do 50 cm lub ponad 1 m.

[Zatorzanin]

Brawo, cieszę się z Twoich sukcesów. Pamiętam, jak przed laty żartowano sobie z Ciebie, że się nie da, że nie będzie sukcesów. Zadałeś kłam niewdzięcznikom. Powodzenia w dalszej uprawie

[Dolnoslonzok]

Dziękuję Ci bardzo za miłe słowa, a co do uprawy i sukcesów, czyli uznanego wina, mimo pierwszych uznań i pozytywnych ocen, jest jeszcze długa droga, choć już z każdym krokiem coraz bliższa. Pozdrawiam