Mając oczko wodne czy staw ozdobny, spotykamy się z żabami, traszkami, wężami, padalcami, larwami owadów, samymi owadami oraz całym mnóstwem innych zwierząt żyjących na zbiorników wodnych, które nie są widoczne lecz pełnią ważne funkcje w procesie równowagi biologicznej w oczku.
Może zacznę od przedstawienia trzech gatunków żab występujących w naszych wodach, i co jest bardzo prawdopodobne mogą one zagościć w naszych oczkach i stawach.
Pierwszą z nich jest:
Żaba śmieszka (Rana ridibunda) UWAGA! W Polsce podlega prawnej ochronie!!!
Gromada: Płazy (Amphibia), Linnaeus 1758
Podgromada: (Aspidospondyli),
Nadrząd: Skaczące (Salientia), Laurenti 1768
Rząd: Bezogonowe (Anura), Oppel 1811
Rodzina: Żabowate (Ranidae), Bonaparte
Rodzaj: Żaba (Rana), Linnaeus
Podrodzaj: Żaby zielone (Rana Pelophylax),
Gatunek: Żaba śmieszka (Rana ridibunda)
Jest to największa i najokazalsza z naszych żab. Długość ciała tego gatunku dochodzi podobno do 17 cm, w Polsce jednak znajdowano dotychczas osobniki znacznie mniejsze.
Chociaż zewnętrznie jest bardzo podobna do żaby wodnej, różni się od tej ostatniej znacznie masywniejszą i cięższą budową ciała oraz charakterystyczną chropowatą skórą grzbietu, pokrytą dosyć dużymi brodawkami. Po bokach grzbietu bardzo dobrze zaznaczone są u niej fałdy grzbietowe, słabiej i delikatniej widoczne u żaby wodnej. Ubarwienie grzbietu jest bardzo podobne, jak u poprzedniej formy, pewne subtelne różnice zaznaczają się tylko w ubarwieniu ud i brzucha.
Ze snu zimowego budzi się żaba śmieszka w końcu marca, zaś okres godowy rozpoczyna nieco wcześniej niż żaba wodna. Przebieg zalotów i składanie jaj są podobne jak u poprzedniego gatunku. Kijanki dochodzą do wielkich rozmiarów. Przeobrażają się one po okresie około 100 dni, niekiedy też zimują i przeobrażają się na wiosnę następnego roku. Jest to gatunek niesłychanie żarłoczny. Znane są przypadki, że stare osobniki pożerają inne płazy, ryby, młode węże, ssaki i pisklęta ptactwa wodnego.
Żaba śmieszka jest mieszkańcem brzegów większych zbiorników wodnych, jezior, głębszych stawów czy starorzeczy. Nie zaobserwowano wędrówek osobników tego gatunku. W sen zimowy zapada często już we wrześniu lub na początku października. Zimuje w szlamie zamieszkiwanych przez siebie zbiorników wodnych.
Żaba śmieszka żyje w całej prawie Europie, lecz szczególnie liczna jest na terenach południowych i południowo-wschodnich, gdzie sięga aż po Iran i Ural. Rzadko występuje w górach, jednak okazy jej znajdowano na Kaukazie na wysokości 2400 m npm. W Polsce żyją przedstawiciele rasy nominalnej (R. r. ridibunda), która występuje na terenie całej Europy za wyjątkiem południowej Francji i Hiszpanii, gdzie zastępuje ją rasa zachodnia (R. r. pereri).
O jej rozsiedleniu w Polsce mamy na razie słabe wiadomości. Prawdopodobnie występuje w całym kraju w miejscach, w których znajduje odpowiednie środowisko. Stanowiska tej żaby podawano z Wielkopolski, Pomorza, Zalewu Wiślanego, okolic Krakowa, Warszawy, Łysogór. Słaba znajomość rozsiedlenia tego gatunku spowodowana jest tym, że zwykle myli się go z żabą wodną, gdyż jest rzeczywiście bardzo podobna do dużych i .starych okazów tego gatunku. W świetle badań Bergera śmieszka powinna występować w całej Polsce. Przeważnie spotykamy okazy małe, które trudno odróżnić jest od żaby wodnej. W ogóle okazy pochodzące z różnych stanowisk różnią się często bardzo między sobą, co jest cechą wszystkich żab zielonych. Zmienność ta uzależniona jest na pewno w dużej mierze od środowiska, jego temperatury, ilości tlenu, obfitości i rodzaju pokarmu itp. czynników.
Drugą jest:
Żaba jeziorkowa (Rana lessonae) UWAGA! W Polsce podlega prawnej ochronie!!!
Gromada: Płazy (Amphibia), Linnaeus 1758
Podgromada: (Aspidospondyli),
Nadrząd: Skaczące (Salientia), Laurenti 1768
Rząd: Bezogonowe (Anura), Oppel 1811
Rodzina: Żabowate (Ranidae), Bonaparte
Rodzaj: Żaba (Rana), Linnaeus
Podrodzaj: Żaby zielone (Rana(Pelophylax)),
Gatunek: Żaba jeziorkowa (Rana lessonae)
Ta niewielka żaba uchodziła przez długi czas za rasę względnie odmianę żaby wodnej. Tego zdania są jeszcze do dziś niektórzy herpetolodzy europejscy. W ostatnich dopiero czasach, dzięki badaniom Leszka Bergera uznano ją znów za osobny gatunek.
Ciało żaby jeziorkowej jest wydłużone, pysk długi, ostry. Długość ciała okazów występujących w Polsce dochodzi do 8 cm. Ubarwienie i ogólny wygląd są bardzo podobne jak u żaby wodnej, od której odróżnić ją dosyć trudno; w tym celu należy posłużyć się specjalnym kluczem do oznaczania.
Samiec, jak u innych żab, jest wysmuklejszy i mniejszy od samicy. Pęcherze głosowe mają u niego kolor białawy lub niebieskawy.
Charakterystyczną cechą żaby jeziorkowej jest jej zamiłowanie do zagrzebywania się w ziemi. W związku z tym na jej tylnych nogach rozwinęły się bardzo wyraźne i masywne tzw. naroślą lub modzele podeszwowe. Naroślą te porównuje się często do modzeli grzebiuszki. Żaby jeziorkowe zagrzebują się nie tylko na sen zimowy, ale nawet w okresie silniejszych chłodów. W czasie grzebania ruchy ich przypominają również zachowanie się grzebiuszki. Równocześnie, o czyni jest mowa dalej, żaba jeziorkowa to płaz najbardziej związany ze środowiskiem wodnym ze wszystkich naszych "żab zielonych". Aktywne życie przedstawiciele tego gatunku prowadzą wyłącznie za dnia, co też w pewnym sensie wyróżnia ich od pozostałych przedstawicieli omawianej grupy żab.
Życie aktywne rozpoczyna żaba jeziorkowa w kwietniu. Okres godowy w Wielkopolsce przypada na maj lub na początek czerwca. Skrzek składa na dnie zbiorników wodnych, a jej kijanki są bardzo podobne do larw żaby wodnej. Żaba jeziorkowa żyje nad brzegami bardzo małych zbiorników wodnych, glinianek, dołów torfowych czy rowów, najczęściej położonych na terenach leśnych. Od zbiorników tych oddala się tylko wyjątkowo w razie ich wyschnięcia lub w poszukiwaniu pokarmu. Zimuje zawsze na lądzie zagrzebana w ziemi. Na sen zimowy udaje się we wrześniu.
Rozsiedlenie geograficzne żaby jeziorkowej nie zostało jeszcze dokładniej opracowane, gdyż, jak już wspominano, uważano ją przez długi czas za formę identyczną z żabą wodną.
W Polsce jest ona z pewnością szeroko rozprzestrzeniona, jednak w chwili obecnej jedyne pewne dane o jej występowaniu pochodzą z terenu Wielkopolski. Zgodnie z hipotezami Bergera obecności jej spodziewać się musimy w całym kraju.
I trzecią, najczęściej występującą jest:
Żaba wodna (Rana esculenta) UWAGA! W Polsce podlega prawnej ochronie!!!
Gromada: Płazy (Amphibia), Linnaeus 1758
Podgromada: (Aspidospondyli),
Nadrząd: Skaczące (Salientia), Laurenti 1768
Rząd: Bezogonowe (Anura), Oppel 1811
Rodzina: Żabowate (Ranidae), Bonaparte
Rodzaj: Żaba (Rana), Linnaeus
Podrodzaj: Żaby zielone (Rana (Pelophylax)),
Gatunek: Żaba wodna "(Rana esculenta)", Linnaeus 1758,*
(*) - " " niepewny status gatunkowy, gat. w trakcie powstawania?)
Żaba wodna jest jednym z najpospolitszych i najlepiej znanych płazów żyjących w Polsce. Ciało jej ma kształt wydłużony, głowa nie jest oddzielona przewężeniem od tułowia, pysk zwężony i zaokrąglony. Tylne nogi - długie i mocne - umożliwiają jej wykonywanie dalekich skoków. Błony pływne są dobrze rozwinięte. Oczy są wyłupiaste, duże, błony bębenkowe okrągłe, dobrze rozwinięte. Skóra jest gładka, wilgotna, lśniąca, czasem lekko chropowata.
Ubarwienie grzbietu jest zmienne, zielone w najrozmaitszych stopniach i odcieniach. Charakterystyczna dla tej formy jest jasna, wąska pręga przebiegająca wzdłuż grzbietu.
Samiec jest mniejszy i smuklejszy od samicy. W okresie godowym wydaje żaba wodna charakterystyczny skrzeczący głos, wzmocniony dzięki dużym pęcherzom głosowym. Pęcherze te, leżące symetrycznie po obu stronach głowy, nadymają się w czasie rechotania jak baloniki.
Życie aktywne rozpoczyna żaba wodna w końcu marca lub w kwietniu - okres godów przypada na początek maja. Łączenie się .par odbywa się najczęściej wieczorem. Jak u wszystkich innych żab, samica składa skrzek w postaci dużych, nieforemnych buł, umieszczanych najczęściej na dnie zbiornika wodnego. Kijanki, podobne do kijanek pozostałych gatunków żab, są dosyć duże, gdyż osiągają około 9 cm długości. Rozwój ich i przeobrażenia następują w czasie od 72 do 214 dni, w zależności od pogody i innych warunków biologicznych.
Żaba wodna żyje w niewielkich i płytkich zbiornikach wodnych, jak stawy rybne, zatoki jezior czy rowy. Po okresie godowym spotkać ją można również nad brzegiem wolno płynących niewielkich strumieni i rowów melioracyjnych po powolnym prądzie wody. Znane są niezbyt dalekie wędrówki tego gatunku, odbywane przeważnie w czasie ciepłych deszczów, w poszukiwaniu nowego środowiska. Pokarm żaby wodnej stanowią głównie owady latające, rzadziej drobna fauna wodna. Żaba ta jest bardzo łapczywa i żarłoczna. Na sen zimowy udaje się w październiku z nastaniem przymrozków. Zimuje gromadnie, zagrzebana w szlamie lub pod warstwą butwiejących roślin w niezamarzających do dna głębszych zbiornikach albo w wolno płynących strugach, wyjątkowo na lądzie (okazy młode).
Zamieszkuje ona całą Europę środkową oraz cześć zachodniej, brak jej natomiast na Półwyspie Pirenejskim, w południowej Francji, we Włoszech i na Bałkanach. Północna granica zasięgu przebiega w południowej Anglii i południowej Szwecji aż po Zatokę Fińską. Wyspowe jej stanowiska znajdują się na Ukrainie.
W Polsce żaba wodna jest pospolita na całym niżu, jednak nie wiadomo, czy występuje ona na terenach południowo-wschodnich. Prawdopodobnie przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu tej żaby. W Tatrach dochodzi ona do 900 m n.p.m. (stawki "pod Capkami" w Zakopanem). Dane te nie zostały niestety potwierdzone w ciągu ostatnich 30 lat i należy je uważać za bardzo niepewne.
Jak wspomniałem, żaba wodna oraz pokrewne jej gatunki tzw. żab zielonych są masowo odławiane i eksportowane do Francji, gdzie udka ich są cenionym przysmakiem. Dzięki temu, oraz dzięki masowemu odławianiu do celów laboratoryjnych staje się ona coraz rzadsza, a w wielu krajach, szczególnie blisko miast i osiedli, została ona prawie zupełnie wytępiona.
Ciekawostka.
Według Leszka Bergera z Poznania, który badaniom naszych żab zielonych poświecił wiele lat żmudnej pracy laboratoryjnej, (R. esculenta) nie jest gatunkiem, ale hybrydem, mieszańcem żaby śmieszki (R. ridibunda Pallas) i żaby jeziorkowej (R. lessone Camerano). Hipotezę tę badacz nasz przedstawił szczegółowo w kilku pracach naukowych w latach 1964-1976 wywołując zrozumiałe poruszenie wśród specjalistów.
Obecnie prace prof. Bergera nad hybrydyzacją żab zielonych posunęły się znacznie. Poglądy jego, z których najbardziej rewelacyjna jest negacja istnienia żaby zielonej jako osobnego gatunku, zyskały poparcie wielu specjalistów Europy i Stanów Zjednoczonych. Prace nad dziedziczeniem cech i hybrydyzacją żab zielonych prowadzi się dziś w kilku zagranicznych ośrodkach naukowych, równolegle do prac Bergera w Poznaniu.
Zapraszam do prezentacji (foto i komentarz mile widziane) pupili i nie tylko, żyjących w Waszych oczkach.
